O‘zbekistonliklar kredit xatarlari haqida ogohlantirila boshlanadi

O‘zbekistonda banklar qarz oluvchi kredit majburiyatlarini buzish oqibatlarini to‘liq baholashi va tushunishi uchun mijozlarga kreditlashning barcha ehtimoliy xatarlari ko‘rsatilgan chek-list berishni rejalashtirmoqda, deyiladi Normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari muhokamasi portalida e’lon qilingan hujjatda.

Ushbu tashabbusni Markaziy bank tayyorladi, chunki qarz oluvchilar va kafillar kredit majburiyatlarini bajarmaslik oqibatlarini to‘liq tushunmasdan kredit shartnomasini tuzish holatlari tez-tez uchrab turadi. Shundan so‘ng, agar ularda kreditni to‘lash bilan bog‘liq muammolar yuzaga kelsa, ular yangi kredit olish imkoniyatini cheklash kabi salbiy oqibatlarga duch kelishadi.

Bunday holatlarning oldini olish uchun regulyator kreditlash xatarlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar bilan chek-listni majburiy taqdim etishni joriy etishni taklif qilmoqda. Bank uni kredit berish to‘g‘risida qaror qabul qilgandan keyin, biroq shartnomaning o‘zi imzolangunga qadar taqdim etadi. Shu tariqa fuqaro barcha xatarlarni yana bir bor o‘rganib chiqib, o‘z qarorini taroziga solib ko‘rishi mumkin bo‘ladi.

Bunda imzolangan yoki elektron tasdiqlangan chek-listsiz shartnomani rasmiylashtirish mumkin bo‘lmaydi. Bundan tashqari, banklar moliyaviy qiyinchiliklarni boshdan kechirayotgan yoki fors-major holatlarida bo‘lgan mijozlar ham ularni batafsil o‘rganishlari uchun kreditlash shartlariga kiritiladigan barcha o‘zgartirish va qo‘shimchalarning ichki tartibini o‘z veb-saytlarida saqlash va e’lon qilish majburiyatini yuklash rejalashtirilmoqda.

Xususan, unga homiladorlik va tug‘ish ta’tilida bo‘lgan ayollarning arizalarini ko‘rib chiqish, kredit to‘lovlarini qaytarish muddatini 10 oygacha uzaytirish va boshqa shartlar kiritiladi. Shuningdek, regulyator bank xizmatlarini ko‘rsatishda nohalol amaliyotlar ro‘yxatini to‘ldirishni rejalashtirmoqda, chunki hozirda kredit shartnomalari shartlarini qayta ko‘rib chiqish jarayoni fuqarolar uchun murakkab va noaniq bo‘lib qolmoqda.

Shunday qilib, ro‘yxatga quyidagi holatlar kiradi:

• iste’molchilarni ularning arizasida ko‘rsatilganidan ortiq miqdorda kredit olishga undash;
• davlat tomonidan beriladigan ijtimoiy nafaqalar va yordam, shuningdek “Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to‘g‘risida”gi qonunning 69-moddasida ko‘rsatilgan mablag‘lar hisobidan qarzdorlikni undirish;
• kredit to‘lovlarini shartnomada yoki to‘lov jadvalida ko‘rsatilgan sanagacha muddatidan oldin qaytarishni talab qilish, hisobdan chiqarish qarz oluvchi tomonidan bankning avtoto‘lov xizmatlaridan foydalanish davrida amalga oshiriladigan hollar, shuningdek qonun hujjatlarida belgilangan boshqa hollar bundan mustasno.

Shuningdek, banklarning mobil ilovalarida quyidagi turdagi funksiyalarni bekor qilish rejalashtirilmoqda: oldindan belgilangan belgilar, avtomatik to‘ldirilgan ma’lumotlar, shuningdek, oldindan to‘liq belgilangan belgilarsiz rozi bo‘lish imkoniyati, avtomatik to‘ldirilgan ma’lumotlar va shartnoma matni bilan to‘liq tanishmasdan rozi bo‘lish imkoniyati.

Mijoz kerakli parametrlarni o‘zi tanlashi va barcha maydonlarni to‘ldirishi kerak bo‘ladi, shu jumladan kredit hisobotini so‘rash, reklama ma’lumotlarini olish, masofaviy xizmatni ulash, muddati o‘tgan qarzdorlikni undirish, bank xizmatlarining umumiy shartlari bilan tanishganligini tasdiqlash va bank tariflarini qabul qilish va boshqa ma’lumotlar.

Qayd etilishicha, chora-tadbirlarni tayyorlashda Yevropa Ittifoqi mamlakatlari, Buyuk Britaniya, AQSH, Kanada, Braziliya va Hindiston tajribasi o‘rganilgan.

Ta’kidlash joizki, ishsizlarga kreditlar berila boshlanadi. Pulni berish uchun to‘lov qobiliyatini baholashdan muvaffaqiyatli o‘tish asos bo‘ladi, uning doirasida Majburiy ijro byurosining axboroti bo‘yicha fuqaroning kommunal xizmatlar, jarimalar va boshqa to‘lovlar bo‘yicha to‘lovlari tekshiriladi. Shu bilan birga, Markaziy bank kreditlarni to‘lash uchun nafaqalar va ijtimoiy to‘lovlarning avtomatik ravishda hisobdan chiqarilishidan norozi bo‘ldi. Regulyator kredit tashkilotlarini to‘lovga rozilik berishga, shuningdek, odamlarga to‘lovlarni qaytarishga chaqirdi.