Oktyabr oyida Turkiyada qurilayotgan “Akkuyu” atom elektr stansiyasi yaqinida O‘rta yer dengizi qirg‘oqlarida baliq ovlash bo‘yicha xalqaro turnir bo‘lib o‘tdi. Tadbir nafaqat sport tadbiri sifatida o‘tdi, balki jamiyat atom energetikasini qanday qabul qiladi va u tabiatning ittifoqchisi bo‘la oladimi, degan muhim masalaga ham e’tibor qaratdi.

Turnir ishtirokchilari orasida yettita davlatdan kelgan baliqchilar, jumladan, “Eng katta baliq” nominatsiyasida g‘olib bo‘lgan O‘zbekiston jamoasi ham bor edi.

Turnir natijalaridan biri baliq ovlash emas, balki Turkiyaning yetakchi ekologlaridan biri, Mug‘la Sıtkı Koçman universiteti (The Environmental Problems Research and Application Center, Mug‘la Sıtkı Koçman University) ning atrof-muhit muammolari bo‘yicha tadqiqot va amaliyot markazi direktori, professor doktor Ahmet Demirak bilan mintaqadagi atom elektr stansiyasining roli kontekstida ekologiya va mas’uliyat haqida ochiq suhbat bo‘ldi.

Professor Ahmet Demirakning fikricha, bo‘lajak AES yaqinidagi suv havzasida baliq ovlash bo‘yicha turnir yangi ochiqlik va ishonch madaniyatining ramziga aylandi.

Men ushbu musobaqani stansiyaning xavfsizligi va mahalliy dengiz ekotizimining sog‘lomligiga bo‘lgan ishonchni namoyish etuvchi jamoatchilik ochiqligining bir ko‘rinishi deb bilaman. Atom elektr stansiyalari qat’iy xavfsizlik protokollari va dengiz faunasi holatini o‘lchovli monitoring qilish tizimiga ega, — deydi professor Demirak.

Uning so‘zlariga ko‘ra, bunday tashabbuslar nafaqat muloqot nuqtai nazaridan, balki jamiyatning yetukligini aks ettirish sifatida ham muhimdir. Stansiya qurilayotgan Mersin tumanida ko‘plab aholi an’anaviy ravishda baliq ovlash va turizm bilan shug‘ullanadi, shuning uchun ularning loyihaga bo‘lgan ishonchi alohida ahamiyatga ega.

“Akkuyu” atom elektr stansiyasi Turkiyaning birinchi atom inshooti bo‘lib, “Rosatom” davlat korporatsiyasi ishtirokida Mersin viloyatida, O‘rta yer dengizi qirg‘og‘ida qurilmoqda. Jami quvvati 4800 MVt bo‘lgan to‘rtta energoblok ishga tushirilgach, mamlakatning elektr energiyasiga bo‘lgan ehtiyoji 10 foizgacha ta’minlanadi. Biroq mamlakat yangi atom elektr stansiyalarini qurish orqali atom quvvatini oshirishga tayyorlanmoqda.

Professor Demirak uchun “Akkuyu” AES nafaqat energetika, balki iqlim loyihasi hamdir.

“Akkuyu” atom elektr stansiyasi joylashgan O‘rta yer dengizi mintaqasi global isishdan eng ko‘p zarar ko‘rgan hududlardan biri hisoblanadi. Ishonchim komilki, stansiyada uglerodsiz energiya ishlab chiqarish O‘rta yer dengizi tirik tabiatiga bo‘lgan bosimni kamaytiradi, dengiz ekotizimlarining qizib ketish va kislotali muhitga chidamliligini bilvosita oshiradi, shuningdek, mintaqadagi cheklangan chuchuk suv zaxiralarini saqlab qolishga yordam beradi, — deya tushuntiradi ekspert.

Uning ta’kidlashicha, elektr stansiyasining qurilishi allaqachon sezilarli ijtimoiy-iqtisodiy samara keltirdi: viloyat faol rivojlanmoqda, minglab ish o‘rinlari yaratilmoqda, infratuzilma va aholi turmush darajasi o‘smoqda.

Professor Demirakning ishonchi komilki, Turkiya tajribasi yadro energetikasini endigina rivojlantirayotgan mamlakatlar, jumladan, O‘zbekiston uchun ham foydali bo‘lishi mumkin.

“Akkuyu” loyihasi namuna bo‘lib xizmat qiladi. Avvalo, bu ekologik siyosat va iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashish sohasidagi milliy strategiyaning elementidir. Turkiya tajribasi uchta yo‘nalishda qimmatli yechimlarni taklif qiladi: “qurish-egalik qilish-foydalanish” modeli, milliy tartibga solish infratuzilmasini shakllantirish va qurilish mintaqasida ekologik ekspertiza o‘tkazish, — deydi olim.

Uning ta’kidlashicha, ilmiy asoslangan qarorlarsiz va shaffof nazorat mexanizmlarisiz barqaror rivojlanish mumkin emas.

Eng muhimi, siyosiy yoki tijorat aralashuvisiz xavfsizlik me’yorlari va ekologik standartlarga rioya etilishini ta’minlay oladigan, yuridik vakolatlarga, texnik salohiyatga va moliyaviy mustaqillikka ega bo‘lgan tartibga soluvchi organni yaratishdir. Havo, suv, tuproq va biotani qamrab olgan ekologik monitoring dasturlari to‘liq shaffoflik bilan amalga oshirilishi kerak. Mahalliy hamjamiyatlar, olimlar va nodavlat tashkilotlar monitoring jarayonlariga faol manfaatdor tomonlar va to‘laqonli ishtirokchilar sifatida kiritilishi kerak, — deydi professor.

Professor Demirak iqlim inqirozi muammolarini COVID-19 pandemiyasi bilan taqqoslab, ikkala holatda ham kechikish narxi juda yuqori ekanini ta’kidlaydi.

Aslida, ikkala holatda ham tamoyil bir xil: agar siz oqibatlar ko‘rinishini kutsangiz, ularni to‘xtatish uchun juda kech bo‘ladi. Iqlim oqibatlari o‘nlab yillar davomida namoyon bo‘lishi mumkin, koronavirus esa bir necha kun ichida tarqaladi. Biroq dunyo har ikki muammoga bir xil nuqtayi nazardan yondashishi kerak, — deydi ekspert.

Uning so‘zlariga ko‘ra, mintaqa mamlakatlari uchun tanlov aniq: yo iqlimga do‘stona energiyani rivojlantirish, yoki iqlim falokatlariga yo‘l.

Turkiyaning yadroviy va qayta tiklanadigan energiya sohasidagi yangi qarashlari boshqa mamlakatlar uchun mo‘ljal vazifasini o‘taydi. Menimcha, qayta tiklanadigan energiya manbalaridan maksimal darajada foydalanish yadroviy texnologiyalarni qo‘llash bilan birgalikda muhim model hisoblanadi, — deya xulosa qiladi professor Demirak.

“Akkuyu” AESdagi turnir energetika va ekologiya antagonist bo‘lishni to‘xtatib, barqaror rivojlanishning yagona tizimining elementlariga aylangan ushbu yangi yondashuvning ramziga aylandi. O‘zbekistonlik ishtirokchilar uchun bu tadbir shunchaki musobaqa emas, balki ekologik mas’uliyat va innovatsion texnologiyalar amalda qanday uyg‘unlashishi mumkinligini ko‘rish imkoniyati bo‘ldi.

Mavzuga doir: Dunyodagi eng kuchli AES: Turkiyada “Akkuyu” elektr stansiyasi qurilishi qanday ketmoqda?