O‘zbekistonda o‘rtacha relokant qanday ko‘rinishga ega? — ITIM tahlili

ITIM mutaxassislari IT Park bilan hamkorlikda O‘zbekistonda faoliyat yuritayotgan xorijiy mutaxassislar va kompaniyalar uchun ishbilarmonlik muhiti va moslashuv mexanizmlari bo‘yicha tadqiqot o‘tkazdilar va mamlakatda yashovchi o‘rtacha statistik relokantning portretini tuzdi.

Tadqiqotga ko‘ra, O‘zbekistonda yashovchi odatiy relokant 38 yosh atrofidagi oilali va farzandli malakali xorijlik mutaxassis hisoblanadi. So‘rov natijalariga ko‘ra, relokantlarning 66 foizi turmush qurgan, 40 foizi esa 16 yoshgacha bo‘lgan bolalarni tarbiyalamoqda.

Shuningdek, mutaxassislar barqaror makroiqtisodiy muhit va IT-biznes uchun maxsus sharoitlar yuqori darajadagi ishonchni ta’minlashini ta’kidladi. Xususan, so‘rovda qatnashgan kompaniyalarning 96 foizi va xorijiy mutaxassislarning 82 foizi yaqin kelajakda O‘zbekistonda faoliyatni davom ettirish niyatini tasdiqlagan. Shuningdek, kompaniya vakillarining 93 foizi va mutaxassislarning 81 foizi mamlakatni relokatsiya uchun jozibador yo‘nalish sifatida tavsiya qilgan.

IT Park rezidentiga aylangan xorijiy kompaniyalar soni besh yil ichida 752 taga yetdi, bu 2020-yilga nisbatan 5,4 barobar ko‘pdir. Shu bilan birga, rezidentlarning umumiy soni 411 tadan 2 846 taga, eksportga yo‘naltirilgan kompaniyalar soni esa 62 tadan 750 taga ko‘paydi.

Bundan tashqari, mutaxassislar kompaniyalarning eksport faoliyati kengayganini qayd etishdi. Shunday qilib, 2025-yil iyun oyida eksport 2020-yilga nisbatan 3,5 baravarga oshdi. Shu bilan birga, Shimoliy Amerikaga eksport asosiy yo‘nalish bo‘lib, 46 foizga yetdi, undan keyin Yevropa Ittifoqi va Buyuk Britaniya 21 foizlik ko‘rsatkich bilan joylashdi. Keyingi o‘rinlarni MDH va Osiyo-Tinch okeani mintaqasi — 27 foiz, shuningdek, Yaqin Sharq — 6 foiz egalladi. Ekspertlarning fikricha, bu rivojlangan va rivojlanayotgan bozorlar tomonidan O‘zbekistondan raqamli xizmatlarga talab ortib borayotganini tasdiqlaydi.

Qayd etilishicha, so‘nggi 5-7 yil ichida xorijiy kompaniyalarning ishbilarmonlik faolligi sezilarli darajada kengaygani va malakali kadrlar oqimi kuchaygani qayd etilgan. Shunday qilib, 2022-yil boshidan buyon IT Park xorijiy rezidentlari soni 77 foizga (2020-yildan buyon o‘sish 5,4 barobar), xorijiy mutaxassislar oqimi esa 87 foizga oshdi.

Bundan tashqari, O‘zbekistonda IT-kompaniyalar va xorijiy mutaxassislar uchun keng sharoitlar yaratilgan. IT Park rezidentlari korporativ soliq va majburiy ijtimoiy soliqdan ozod qilinadi, daromad solig‘i stavkasi esa 7,5 foizgacha pasaytiriladi. Shu munosabat bilan, xorijiy kompaniyalarning 91 foizi soliq yuki O‘zbekiston bilan eksport faoliyatini amalga oshirish uchun to‘siqlar yaratmasligini, bu esa mamlakatning Xalqaro IT-xab sifatidagi imidjini yaxshilashini ta’kidladi.

Ta’kidlanganidek, xorijiy investorlarni qo‘llab-quvvatlash uchun maxsus mexanizmlar — IT Visa va IT Card joriy etilgan bo‘lib, ular mamlakatdan chiqmasdan uzaytirish huquqi bilan uch yilgacha bo‘lgan muddatga ko‘p marta kirish imkoniyatini beradi. Ular yillik daromadi 30 ming dollardan yuqori bo‘lgan IT-mutaxassislar uchun mavjud. Ushbu maqom egalari O‘zbekiston fuqarolari shartlari asosida tibbiy va ta’lim xizmatlaridan foydalanishlari, qo‘shimcha ro‘yxatdan o‘tmasdan mamlakat bo‘ylab erkin harakatlanishlari, shuningdek, cheklovlarsiz ko‘chmas mulk sotib olishlari mumkin.

Bundan tashqari, ishtirokchilar shart-sharoitlarning yanada yaxshilanishini kutayotgan yo‘nalishlarni belgilab oldilar. Xususan, kompaniyalarning 44 foizi va mutaxassislarning 41 foizi moliya-bank xizmatlarining ommabopligi va samaradorligini oshirishga qiziqish bildirgan. Mutaxassislarning 35 foizi uchun yashash muddati bo‘yicha yashash guvohnomasini olish tartib-taomillarini soddalashtirish masalasi dolzarb bo‘lib qolmoqda, ayniqsa uzoq muddatli bo‘lish holatida.

Respondentlarning yana 78 foizi hozirda IT-Card’ni amalda qo‘llamasliklarini ma’lum qilishdi, foydalanuvchilarning yarmidan ko‘pi, xususan, 73 foizi davlat organlari, banklar va notarial tuzilmalar xodimlarining funksional imkoniyatlarini kengaytirish va xabardorligini oshirish zarurligini ta’kidladi.

Boshqa jihatlar qatorida, respondentlarning 53 foizi uy-joy ijarasi sohasini yaxshilash zarurligini, 31 foizi tibbiy va ta’lim xizmatlaridan teng foydalanishni ta’minlash muhimligini, yana 36 foiz mutaxassislar va 21 foiz kompaniyalar raqamli infratuzilmani rivojlantirishni ta’kidladi.

Avvalroq Rossiyadagi o‘rtacha migrant o‘zbekistonlik yigit va uning rafiqasi ekani xabar qilingandi. Ularning aksariyat xarajatlari uyga pul jo‘natishga to‘g‘ri keladi, ular o‘zlarida tejashadi.