O‘zbekistonda kiberjinoyatlarning 98 foizi bank kartalari bilan bog‘liq bo‘lib, to‘rt yil ichida firibgarlar fuqarolardan 1,9 trillion so‘mdan ortiq mablag‘ni o‘g‘irlashga muvaffaq bo‘lgan, deb yozadi “Gazeta.uz” IIV Kiberxavfsizlik markazi vakili Maqsudjon Mirabdullayevga tayanib.
Mutaxassisning so‘zlariga ko‘ra, 2024-yilning o‘zida huquqbuzarlarning harakatlaridan ko‘rilgan zarar 603 milliard so‘mni tashkil etgan. Shu bilan birga, vazirlik vakilining ta’kidlashicha, yil davomida jinoyatchilikning umumiy tarkibidagi ulushi 44,4 foizga oshgan, shuning uchun “deyarli har ikkinchi jinoyat axborot texnologiyalaridan foydalangan holda sodir etiladi”. Natijada 2024-yilning o‘zida huquq-tartibot idoralari xodimlari tomonidan 58,8 mingta jinoyat ishi qo‘zg‘atilgan.
Shu bilan birga, bunday jinoyatlarning 60 foizi zararli havolalar va dasturlarni tarqatish orqali sodir etiladi, ular yordamida firibgarlar jabrlanuvchilarning kartalari va mobil qurilmalariga kirishadi. Yana 16 foizi SMS-kodlarni qo‘lga kiritish uchun yolg‘on qo‘ng‘iroqlar va boshqa hiyla-nayranglar orqali amalga oshiriladi. 11 foiz holatda Olx.uz, Olcha va boshqa onlayn savdo saytlari orqali, 9 foiz holatda fuqarolarni go‘yoki faoliyat yuritayotgan elektron birjalar va onlayn savdoga jalb qilish, 4 foiz holatda esa boshqa shaxslar nomiga noqonuniy onlayn kredit rasmiylashtirish orqali hujum uyushtirmoqda.
Dipfeyklar, ya’ni taniqli shaxslar — san’atkorlar, blogerlar, sportchilarning tashqi ko‘rinishidan foydalangan holda ham jinoyatlar sodir etilmoqda. Sun’iy intellekt yordamida soxta videolar yaratiladi, so‘ngra ular onlayn kreditlarni rasmiylashtirishda qo‘llaniladi. Odamlar ularga ishonadi va qurbon bo‘ladi. Jinoyatlarning 31 foizi aynan shu yo‘llar bilan sodir etilmoqda, — dedi Maqsudjon Mirabdullayev.
IIV vakilining aytishicha, aksariyat kiberjinoyatlar tizimlar yoki platformalarni buzish orqali emas, balki odamlarning o‘zlari buzg‘unchilarga SMS-kodlarni aytishlari yoki soxta savdo platformalariga ishonib pul o‘tkazishlari natijasida sodir bo‘lmoqda. Fuqaro go‘yoki yutib olgan sovrinni “yetkazib berish” uchun pul o‘tkazish haqidagi firibgarlik modeli ham mashhur.
Mutaxassis bu kabi holatlarning oldini olish maqsadida mamlakatda Markaziy bank va to‘lov tashkilotlari bilan hamkorlikda tezkor shtablar tashkil etilganini, shuningdek, kiberjinoyat aniqlanganda darhol 102 yoki 1102 qisqa raqamlariga qo‘ng‘iroq qilish mumkinligini eslatib o‘tdi. Chunki birinchi navbatda, tartib posbonlari mablag‘lar yo‘qolishining oldini olish uchun ularning o‘tkazilishini to‘sib qo‘yishga harakat qilishadi.
Ijtimoiy tarmoqlarda “Ichki ishlar organlari nega pullarimizni qaytarib bermayapti?» yoki «Nega xodimlar jinoyatchilarni tezda topmayapti?” degan savollar tez-tez yozilmoqda. Biz pulni qaytaradigan organ emasmiz. Bizning vazifamiz — jinoyatchilarni ushlab, tergov organlariga topshirish. Pulni qaytarish sud qarori bilan amalga oshiriladi. Agar fuqarolar kiberjinoyat haqida zudlik bilan xabar berishsa, biz mablag‘larni muzlatib qo‘yishimiz va shu orqali ularni qaytarishni tezlashtirishimiz mumkin, — deya ta’kidladi IIV markazi vakili.
Avvalroq o‘zbekistonliklar firibgarlar tomonidan rasmiylashtirilgan mikroqarzlar uchun pul to‘lamasligi haqida xabar berilgan edi. Mamlakatda kiberjinoyatlar sohasida fuqarolar himoyasini kuchaytirish rejalashtirilgan.
