Автомобилларни тақиқлаш: Ўзбекистонда ҳайдовчилар фаолияти қандай чекланади?

NOVA24.uz таҳририяти чанг қаердан келаётгани ва қайси машиналар фойдаланишдан чиқарилишини таҳлил қилди.

Ўзбекистонда автомашиналарни чеклаш блогерлар ва баъзи ҳукумат амалдорлари гапираётган «қаттиқ ғоя»га айланиб бормоқда. Бу ғоя атроф-муҳитни муҳофаза қилишдек эзгу мақсад остида тақдим этилган. NOVA24 муҳаррирлари ҳайдовчилар атрофида нималар бўлаётганини ва шунга ўхшаш чоралар бошқа мамлакатларда қандай ишлашини аниқлади.

Автомобилларнинг хавф-хатарлари ҳақидаги шов-шув ва уларни чеклаш ғояси сабабсиз пайдо бўлмаган. Бунинг иккита сабаби бор:

1. Тошкент ва бошқа шаҳарларда вақти-вақти билан PМ 2,5 майда заррачаларининг тўпланган контсентрацияси туфайли нафас олиш қийинлашади, улар инсон сочидан анча юпқа бўлиб, танага осонгина кириб боради ва организмга жуда катта зарар келтиради. Тошкент ушбу кўрсаткич бўйича ҳавонинг ифлосланиши бўйича мунтазам етакчилар қаторидан жой олиб келмоқда.
2. Экология вазирлиги бошқарма бошлиғи Фаррух Сатторовнинг айтишича, Ўзбекистонда PМ 2,5 зарралари билан боғлиқ муаммо айнан совуқ мавсумда юзага келади ва бунда марказий ва якка тартибдаги иситиш тизими ҳамда ишлаб чиқариш корхоналари иши катта роль ўйнайди. Сўнгги йилларда бундай аянчли ҳолатга нима сабаб бўлганини расман ҳеч ким айта олмайди, Экология вазирлиги ва Соғлиқни сақлаш вазирлигига бу майда зарраларни ўрганиш ва якуний хулосани эълон қилиш учун тахминан икки йил керак бўлади.
3. Экология вазири Азиз Абдуҳакимовнинг маълум қилишича, 2023 йилда атмосферага чиқаётган ифлослантирувчи чиқиндиларнинг 60 фоизи автомобиллар, яна 40 фоизи саноат корхоналари ҳиссасига тўғри келади. Тошкент шаҳрида чиқиндиларнинг 95 фоизи автомобиллар, атиги 5 фоизи корхоналар ҳиссасига тўғри келади. Хулоса: автомобиллар чекланган бўлиши керак.

Шу билан бирга, биз PМ 2,5 зарраларининг 95 фоизи автомобиллар томонидан ишлаб чиқарилгани ҳақида гапирмаяпмиз, статистика атмосферага CО2 чиқиндилари чиқарилаётганини кўрсатмоқда. Ҳар куни тирбандликда қолиб кетадиган Тошкентда CО2 кўрсаткичи рухсат этилган меъёрлардан ошмайди. Ва автомобиллардан CО2 эмиссиясининг кўпчилиги йирик шаҳарлар учун одатий ҳолдир, масалан, PМ 2,5 билан бундай муаммоларга дуч келмайдиган Москва.

Кейин президентдан таклиф тушди, у янада қаттиқроқ бўлиб чиқди — катта шаҳарларда 10 йилдан ошган, яъни 2014 йилгача ишлаб чиқарилган автомобилларнинг ҳаракатланиши тақиқланади.

Бундан ташқари, аҳолини электр транспорт воситаларига ўтишга ундаш ғояси билдирилди. Улар «экологик» бўлгани учун биз бу ҳақда батафсилроқ гаплашамиз.

Шундан сўнг тушунтириш билан биринчи жумла келади: «Ўзбекистон – 2030» стратегиясини амалга ошириш бўйича давлат дастурига Тошкент шаҳрида Евро-5 ва ундан юқори экологик стандартларга жавоб бермайдиган автомашиналарнинг ҳаракатланишини босқичма-босқич тақиқлаш тўғрисидаги банд қўшилди, Нукус ва вилоят марказлари.

Автотранспортдаги чекловларнинг бир қисми сифатида расмийлар йирик шаҳарларда оғир юк ташувчи юк машиналарининг ҳаракатини чеклашни ҳам таклиф қилишди. Ҳукуматнинг пойтахтдаги гап-сўзлари Сурхондарёда тезда бекор қилинди, халқ депутатлари маҳаллий кенгаши биринчи бўлиб Термизда юк кўтариш қуввати саккиз тоннадан ортиқ бўлган йирик ва оғир автомобилларнинг ҳаракатланишини тақиқлаш тўғрисида қарор қабул қилди.

Яна иккита потенциал чекловларни эслатиб ўтиш жоиз: кунлик алмашинадиган жуфт ёки тоқ автомобиль рақамлари билан ҳайдашни тақиқлаш (бу иккинчи машинани сотиб олишга сарфланади), шунингдек, марказий кўчаларда транспорт воситаларидан холи «яшил» ҳудудларни ташкил этиш.

Шунга ўхшаш чоралар хорижда ҳам қўлланилади. Одатда, мамлакатлар фақат экологик кўрсаткичлари эскирган автомобилларни олиб кириш ва ишлаб чиқаришни тақиқлайди ёки шаҳар марказлари, айниқса катта юк машиналари орқали ўтишни тақиқлайди.

Ўз навбатида, бир нечта рақамларни таъкидлаш керак. Бензин учун К2 стандарти олтингугуртнинг килограммига 500 миллиграмм бўлишига имкон беради, К4 учун бу кўрсаткич 10 баравар, К5 учун 50 баравар кам.

Шавкат Мирзиёев 2025 йилдан бошлаб АИ-80 бензинидан воз кечиш масаласини ҳал этиш бўйича топшириқ берди, маҳаллий нефтни қайта ишлаш заводлари қувватларни нормал, тоза бензин ишлаб чиқаришга ўтказишга улгурадими ёки йўқми, номаълум. Россиядан мамлакат К4 экологик стандартига эга АИ-92 ва АИ-95 ни сотиб олади, бу К2 дан яхшироқ, аммо К5 эмас.

Эътиборлиси, Тошкент шаҳридаги автомобилларнинг қарийб чорак қисми ёқилғи сифатида табиий газдан фойдаланади, бу эса бензинга нисбатан экологик жиҳатдан анча қулайдир. Аммо ҳайдовчиларни метанга ўтишга ундайдиган дастурлар йўқ. Бу масала бўйича электр транспорт воситаларига қайтишга арзийди.

Асосий ғоя одамларни шахсий ва жамоат транспортига «яшил» транспортга ўтказишдир. Ҳолат қуйидагича: одамлар электр энергиясидан фойдаланиб, амалда атроф-муҳитни ифлослантирмасдан ҳайдайди. Айни пайтда, Экология вазирлиги маълумотларига кўра, пойтахтдаги бош электр станцияси — ТошИЭСда газ етишмаслиги сабабли мазут ёқилиши оқибатида шаҳар аҳолисини қуюқ жигарранг тутун билан заҳарлаш кучаймоқда. Бироқ кейинроқ Энергетика вазирлиги бу хабарларни рад этишга қарор қилди.

Метан етишмаслиги ёқилғи қуйиш шохобчалари фаолиятини чеклашига ҳам олиб келди, муаммо шу даражага етдики, баъзи иссиқхона хўжаликлари иситиш учун автомобиль шиналарини ёқишга мажбур бўлди.

Электр автомобилларига оммавий ўтиш ҳолатида яна бир муаммо пайдо бўлади: дунёда аккумуляторларнинг тахминан 5 фоизи қайта ишланади; литий-ионли батареяларни оддийгина полигонга ташлаш мумкин эмас, бу экотизим ва сув манбаларининг ифлосланишига олиб келиши мумкин.

АИ-80 дан воз кечиш ҳамда корхоналар ва иссиқлик электр станцияларида қатъий назорат ўрнатиш билан бирга, пухта ўйланган жамоат транспорти тизими, пиёдалар ва велосипедчилар учун қулай муҳит кўринишида шахсий автомобилга муқобил ишлаб чиқиш; ёмон ҳаво ва тирбандлик билан боғлиқ баъзи муаммоларни аллақачон ҳал қилади.

Ҳукумат зарур тадқиқотларни олиб боради, ёқилғи ва транспорт соҳалари имкониятларини таҳлил қилади, шундан сўнг улар бошқа тақиқ ёки амалга ошириб бўлмайдиган қарор қабул қилмайди, балки мувозанатли ва истиқболли қарор қабул қилади, деб умид қилиш мумкин.

NOVA24 Telegramʼda. Obuna boʻling
Tezkor xabarlar va asosiy voqealar