Dollar kursining tushishi nega O‘zbekistonda narxlarni pasaytirmayapti?

Iqtisodchi Timurmalik Elmurodov O‘zbekistonda dollar arzonlashganiga qaramay, narxlar pasaymayotgani sabablarini tahlil qildi va qayd etdi.

Mutaxassisning aytishicha, 2024-yil sentyabr oyidan buyon mamlakatda dollar 2,1 foizga arzonlashgan, narxlar esa 8,8 foizga oshgan. Shu bilan birga, “dollar ko‘tarilsa, narxlar oshadi” tartibiga o‘rganib qolgan holda, bu teskari yo‘nalishda ham ishlashi kutilmoqda, biroq Temurmalik Elmurodovning ta’kidlashicha, xorijiy valyuta qiymatining o‘zgarishidan tashqari, narxlarning oshishiga boshqa omillar ham ta’sir qiladi, ular ko‘pincha ancha kuchliroq bo‘ladi.

Xususan, mutaxassis barcha tovarlar va xizmatlar narxining oshishiga olib keladigan elektr energiyasi va gaz tariflarining oshirilishi uzoq muddatli istiqbolda ham ta’sir ko‘rsatishini ta’kidladi.

Xizmatlar qanchalik qimmatlashayotganiga qarab, bunga ishonch hosil qilish oson — yil boshida 26,7 foiz bo‘lgan bo‘lsa, sentyabrga kelib 16,2 foizga yetdi. Bularning barchasi oldingi yillardagi tariflar oshishining ta’siri — u pasaymoqda, lekin hali tugamadi, — dedi ekspert.

Shuningdek, mutaxassis misol tariqasida 2025-yilda 40 foizga oshgan kreditlarni qayd etdi. Tushuntirish uchun Timurmalik Elmurodov butun zanjirni ochib berdi: ipoteka 37 foizga oshdi va odamlar ko‘proq kvartira sotib ola boshladi. Ta’mirlash va qurilish ishlari natijasida g‘isht va boshqa qurilish materiallari narxi 5% gacha oshadi.

Mutaxassisning ta’kidlashicha, narxlarga ta’sir qiluvchi bunday “ichki” omillar o‘nlab topiladi. Shu bilan birga, dollarning pasayishi narxlarga ta’sir qildimi, degan savolga javob berar ekan, ekspert qat’iy “ha” deb javob beradi. Shunday qilib, mamlakatda import qilinadigan inflyatsiya pastroq bo‘ldi, buning natijasida texnika, mebel, kiyim-kechak bir yil ichida atigi 6,6% ga, ya’ni avvalgidan sekinroq qimmatlashdi.

Mutaxassis narxlarning sekinroq yoki tezroq o‘sishiga emas, balki pasayishiga yordam beradigan vositalar sifatida quyidagi shartlarni sanab o‘tdi:

• ayniqsa import qilishda ko‘proq raqobat zarur;
• biznes xarajatlarni rejalashtirishi uchun gaz va elektr energiyasi uchun prognoz qilinadigan tariflar zarur;
• o‘z xarajatlarini byudjetga o‘tkazadigan davlat kompaniyalarini kamaytirish kerak;
• mamlakat ichida rivojlangan logistika, hududlarda ko‘proq omborlar va muzlatgichlar kerak.

Bunda ekspert fuqarolarning Markaziy bank va tizimga bo‘lgan ishonchini eng asosiy shart sifatida qayd etdi.

O‘zbekistondagi odamlar va kompaniyalar “narxlar har doim faqat o‘sadi” deb ishonsa, O‘zbekistondagi narxlar har doim faqat o‘sadi (bu inflyatsion kutilmalar deb ataladi). Narxlar o‘sishini jilovlash mumkinligiga ishonch paydo bo‘lgach, bozorning o‘zi ham o‘zini xotirjam tuta boshlaydi. Hozir buning ustida ish olib borilmoqda, vaziyat o‘zgarmoqda, faqat hammamiz xohlaganimizdek tez emas, — deya xulosa qildi Temurmalik Elmurodov.

Avvalroq, XVJ prognoziga ko‘ra, 2025-yilda O‘zbekiston iqtisodiyoti hajmi 130 milliard dollardan oshishi mumkinligi xabar qilingandi. Davlat rahbari mamlakatda ilgari bunday o‘sish sur’atlari va yuksak xalqaro e’tirof bo‘lmaganini ta’kidladi.