“Ko‘rmas ko‘z”: Toshkentda “Xavfsiz shahar” videokuzatuv kameralari loyihasi nima bo‘ldi?
NOVA24.uz tahririyati tashabbusni kim, nima uchun o‘ylab topgani va eng muhimi, unga nima bo‘lganini aniqladi.
Videokuzatuv kameralari allaqachon kundalik hayotning bir qismiga aylangan: ular jamoat transporti, do‘konlar, davlat idoralari, restoranlar va gavjum joylarda fuqarolarni kuzatib boradi. NOVA24 tahririyati nima uchun videokuzatuv tizimi hovlilar va turar-joy binolarida yetarlicha tarqatilmaganini aniqlashga qaror qildi.
O‘zbekiston ko‘pincha dunyodagi eng xavfsiz davlatlardan biri sifatida e’tirof etilsa-da, o‘g‘irlik yoki mojarolar ehtimoli hech qachon nolga teng bo‘lmaydi. Umumiy kuzatuv tizimi odamlarni jinoyatdan himoya qilishi dargumon, ammo videokuzatuv, shubhasiz, huquqbuzarliklarni fosh etishda yordam berishi, shuningdek, potensial jinoyatchilarni jazoning muqarrarligi haqida yana bir bor o‘ylashga va ahmoqlik qilish fikridan qaytishga majbur qilishi mumkin.
Shu maqsadda 2017-yilda Toshkentda “Xavfsiz shahar” loyihasini amalga oshirishni xohlashdi. 2020-yilga kelib tizimlar tugallanishi, sozlanishi va O‘zbekistonning boshqa yirik shaharlariga tarqatilishi kerak edi.
Kameralar 24/7 onlayn rejimida ishlaydi, videoma’lumotlar 30 kun davomida saqlanadi. Ichki ishlar vazirligi loyiha to‘liq amalga oshirilgandan so‘ng jinoiy hududlarda jinoyatchilik 30-40 foizga kamayishini, jinoyatlarni fosh etish esa 40-50 foizga oshishini kutgan edi.
Hech qachon bunday bo‘lmagan, mana yana loyiha boshlanishi, tugash muddati bor, lekin oxiri yo‘q. Uni hozirgacha amalga oshirishmoqda yoki harakat qilishmoqda, balki o‘zlarini shunday ko‘rsatishayotgandir.
Loyihani amalga oshirish uchun Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi xitoylik hamkorlar — Costar Group, CITIC Guoan (Goan) korporatsiyasi va mashhur Huawei kompaniyasi bilan 300 million dollarlik shartnoma imzoladi.
Vazirlik va ushbu uchta kompaniya ustav fondi 2 million dollar bo‘lgan O‘zbekiston-Xitoy qo‘shma korxonasini tashkil etishi kerak edi. Ushbu korxonada O‘zbekistonning davlat ulushi 58 foizni tashkil etdi. Bundan tashqari, xitoylik investorlar qayd etilgan qoidabuzarliklar uchun jarima summasining 50 foizini oladilar. Loyihani saqlash va texnik qo‘llab-quvvatlash mas’uliyati IIV huzuridagi yangi “Xavfsiz shahar” tizimlarini rivojlantirish markaziga yuklatildi.
Loyiha boshlanganiga 7 yil bo‘lgan bo‘lsa-da, Markaz faoliyati haqida biror yangilik yo‘q, tashkilot rahbari lavozimi hamon bo‘sh turibdi. Umuman olganda, turar-joy massivlarida videokuzatuv kameralarini reja asosida o‘rnatish haqida ma’lumot topish deyarli imkonsiz.
2023-yilda Toshkentda kameralar yordamida ko‘cha o‘rtasida yoki podyezdlarda qizlarga tashlangan bir nechta manyaklar tezda qo‘lga olindi. Ammo, katta ehtimol bilan, videokuzatuvni mahalliy aholining o‘zi o‘rnatgan. Kameralarni mustaqil o‘rnatish masalasi alohida.
“Xavfsiz shahar” tizimi uchun 2020 yil noyabr oyida Toshkent shahar hokimligi tomonidan 100 mlrd so‘m mablag‘, tender e’lon qilmasdan, Situatsion-tahliliy markaz qurilishi uchun ajratilgan. 2022-yil 3-may kuni unga Shavkat Mirziyoyev tashrif buyurgan, o‘shanda prezident odamlar o‘zini xavfsiz his qilishi uchun jinoyatchilikka barham berish muhimligini ta’kidlagan edi.
Zamonaviy bino 18 ta server bilan jihozlangan bo‘lib, Markaz kameralar, 102 tizimi, internet va boshqa manbalardan kelayotgan ma’lumotlarni avtomatik ravishda yig‘adi va qayta ishlaydi.
Shu bilan birga, yagona markaz yaratilgunga qadar o‘rnatilgan serverlar va ma’lumotlarni qayta ishlash markazlari qayerga yo‘qolgani sir bo‘lib qolmoqda.
Bundan tashqari, mahalla va mavzelarga videokuzatuv o‘rnatish ishlari XUMSH tomonidan olib borildi. Toshkent hokimligi bunday tashabbusni 2015 yil dekabr oyida ilgari surgan edi. Ko‘p qavatli uylar yonida va aholining xohishiga ko‘ra, podyezdlarda kamida ikkitadan kamera o‘rnatish taklif qilindi. Bularning barchasi byudjetdan yoki banklarning XUJMShga bergan imtiyozli kreditlari bo‘yicha to‘langan, pulni esa aholi qismlarga bo‘lib to‘lagan.
Dastlabki rejaga ko‘ra, videokuzatuv tizimining monitoring nuqtalari uchastka inspektorlari xonasida tashkil etildi. XUMSH bilan loyihani hatto “Xavfsiz shahar” bilan bog‘lash rejalashtirilgan edi, biroq turar-joy binolari ommaviy ravishda Boshqaruv kompaniyalari tasarrufiga o‘tkazilgandan so‘ng, bu tashabbus to‘xtab qoldi. Ammo viloyatlarga ko‘chib o‘tishga ulgurdim. Samarqandda noxush vaziyat yuz berdi, u yerda juda yomon sifatli mulyajlar va kameralar ommaviy ravishda o‘rnatildi, ular deyarli darhol ishdan chiqdi.
Shahar hokimiyatining 1200 ta ko‘p qavatli uyga kamera o‘rnatish to‘g‘risidagi farmoyishi qog‘ozda bajarildi, ammo amalda katta pul evaziga klassik “ko‘zbo‘yamachilik” sodir bo‘ldi. “Xavfsiz shahar” doirasida Toshkent shahrida 16 mingdan ortiq videokameralar o‘rnatilishi rejalashtirilgan edi. Ta’kidlash joizki, poytaxtimizda 11 mingdan ziyod ko‘p qavatli uylar, 5 mingga yaqin ko‘cha, boshi berk ko‘cha va tor ko‘chalar mavjud.
IIV NOVA24 so‘roviga shaharda bor-yo‘g‘i 7 mingta kamera o‘rnatilgani haqida javob berdi. Ular asosan aholi gavjum joylarda, muhim infratuzilma obyektlari, yo‘llar va ko‘priklar yaqinida joylashgan.
Biz kameralar o‘rnatilganini tekshirishga umid qildik va ularning joylashuvi ko‘rsatilgan shahar xaritasini so‘radik. Bizga javob berishdi, xarita bor, u Toshkentdagi barcha kameralarning joylashuvini ko‘rsatadi va hatto ularning holatini kuzatish imkonini beradi. Shu xolos. Kartaning o‘zini olishning iloji bo‘lmadi, so‘zga ishonishga to‘g‘ri keladi.
“Xavfsiz shahar” tizimlarini rivojlantirish markazi nafaqat Toshkentda, balki Samarqand, Termiz, Xiva, Chirchiq va Qo‘qonda ham loyiha bilan shug‘ullanmoqda. Toshkent viloyatining Chorvoq, Parkent va Bo‘stonliq tumanlarida ham «Xavfsiz turizm» loyihasi amalga oshirilmoqda. Loyihalar yakunlanishini yana qancha kutish kerakligi noma’lum.
Kameralarni mustaqil ravishda o‘rnatish masalasiga qaytsak, shuni ta’kidlash mumkinki, aholi o‘z podyezdi yoki uyi yaqinidagi hududni o‘zlari himoya qilishlari mumkin. IIBB NOVA24’ga kamerani hech qanday ruxsatnomasiz bemalol o‘rnatish mumkinligini ma’lum qildi. IIV “Ko‘p kvartirali uylarni boshqarish to‘g‘risida”gi qonunga ko‘ra, aholi bilan kelishish kerakligini ta’kidladi.
Oxir-oqibat, pul ajratildi, rejalar barbod bo‘ldi, Toshkentda kameralarning yarmi ham o‘rnatilmadi. Balki kelajakning go‘zal Toshkentida haqiqatan ham xavfsiz shaharda yashash mumkin bo‘lar.
Izohlar