Ijtimoiy norma o‘zgarmaydi: O‘zbekiston energetika sohasini nima kutmoqda?

9-iyul kuni Energetika vazirligi yorug‘lik tariflari mavzusida ketma-ket janjallar, bahslar, g‘azab va umidsizlik fonida katta maqola e’lon qildi.

Asosiy mavzu — 200 kilovatt-soatlik ijtimoiy norma. Uni o‘zgartirishmaydi: Energetika vazirligi uni qayta ko‘rib chiqish uchun asos ko‘rmayapti. Aftidan, iste’molchilarning ko‘plab talablari, Islom Kaparzoning imzo yig‘ishga urinishlari bunga olib kelmaydi.

Energetika vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra, iste’molchilarning 71 foizi oyiga 200 kilovatt-soatgacha bo‘lgan elektr energiyasi iste’mol qiladi, bu iste’molchilar mamlakatdagi umumiy elektr energiyasi iste’molining 40 foizini tashkil qiladi.

Iste’molchilarning yana 11 foizi ijtimoiy me’yordan oshadi, ammo 300 kilovatt-soatgacha energiya sarflaydi, iste’molchilarning 14 foizi oyiga 301 dan 500 kilovatt-soatgacha energiya sarflaydi, 500 kilovattdan ortiq energiya iste’molchilarning 4 foizidan kamrog‘i sarflaydi.

Energetika vazirligining keyingi so‘zlaridan xulosa qilish mumkinki, agar iste’molchi oyiga imtiyozli me’yordan ko‘proq mablag‘ sarflayotgan bo‘lsa, u badavlat “burjuy” bo‘lib, tariflarning oshishi unga “kuchli ta’sir ko‘rsatmagan”, chunki uning “favvoralar uchun nasoslar, ko‘plab yoritish moslamalari va qimmatbaho elektrotexnikaga ega katta uyi” bor.

Aslida, hech bo‘lmaganda konditsioneri bor odamlar ijtimoiy me’yorlardan ko‘proq iste’mol qilishadi. Aholining, ayniqsa, hududlardagi ochiqdan-ochiq past daromadlarini hisobga olgan holda, mutlaq ko‘pchilik elektr jihozlarining kamligi tufayli ijtimoiy normaga mos kelardi yoki endi tariflarning oshishi tufayli moslashishga majbur bo‘lmoqda.

Energetika vazirligi tariflar narxi nimadan kelib chiqayotganiga javob bermadi, biroq barcha xarajatlar va QQSni hisobga olgan holda elektr energiyasining tannarxi — bir kilovatt uchun 1002 so‘mni tashkil etishini ma’lum qildi. Aholi uchun tannarx va tariflar o‘rtasidagi farqni qoplash uchun byudjetdan hali ham yuzlab milliard so‘m subsidiyalar ajratilmoqda: ijtimoiy normada xarajatlarning 50 foizdan ortig‘ini davlat qoplaydi, 201 kilovattdan 1000 kilovattgacha bo‘lgan iste’molda — 10 foiz.

Natijada aholi narxlarning oshishi va sifatning yo‘qligidan norozi, elektr tarmoqlarini modernizatsiya qilish uchun esa mablag‘ yetishmaydi, chunki soha zararli va davlat tomonidan subsidiyalanadi, buning ustiga o‘sha-o‘sha aholi hisobidan. “Bozor tamoyillari”ga o‘tishga hozircha erishilgani yo‘q, ehtimol, ijtimoiy me’yor bundan keyin oshirilmaydi, balki kamaytiriladi yoki butunlay bekor qilinadi.

Energetika vazirligi elektr energiyasini tejashning o‘sishi, shuningdek, elektr tarmoqlaridagi yuklamaning pasayishi haqida hisobot berdi, buning natijasida “bu yil yozda iste’molchilar uzilishlarsiz barqaror elektr ta’minotini olmoqda”, favqulodda vaziyatlar va rejali ishlar bundan mustasno.

Yana bir muammo bor — elektr energiyasi iste’molini hisoblash tizimi tushunarsiz. Dastlab Energetika vazirligi iste’molchilarning o‘zlari aybdor ekanliklarini, hisoblash tizimida hech narsani tushunmasliklarini, nega bekorga shikoyat qilishlari va noto‘g‘ri ma’lumotlarni e’lon qilishlarini ta’kidladi.

Ammo huquq-tartibot idoralari va Iste’molchilar huquqlarini himoya qilish qo‘mitasi aralashuvidan so‘ng, Energetika vazirligining ritorikasi o‘zgardi: “xatolar” topildi, har bir bunday holat “alohida nazoratga olindi”.

Biroq, ba’zi «xatolar» tan olinganidan so‘ng, Energetika vazirligi ritorikasi yana avvalgi ritorikaga o‘zgardi, vazirlik matbuot xizmati shunday xabar bilan chiqdi: barcha shikoyatlar asossiz, xatolar yo‘q, ortiqcha kilovatt qo‘shilmayapti.

Yaxshiliksiz bo‘lmaydi: yaqinda Alisher Qodirov elektr energiyasi sohasida monopoliyani kamaytiradigan yangi qonun loyihasi ishlab chiqilishini e’lon qildi. O‘zbekistonliklar mobil operator kabi o‘zlariga yorug‘lik yetkazib beruvchini tanlashlari mumkin bo‘ladi.

Bundan tashqari, deputatlar Energetika vazirligini energiya bozori holati bo‘yicha yillik to‘liq hisobotlarni e’lon qilishga majbur qiladigan qonun loyihasini qabul qildi, unda tariflarning shakllanishi bo‘yicha tushuntirishlar ham kiritiladi. Shuningdek, qonun loyihasi bilan elektr energiyasi uchun to‘lovlarni amalga oshirishga muhtoj bo‘lgan shaxslarni qo‘llab-quvvatlash, shu jumladan, moddiy yordam ko‘rsatishning yangi choralari joriy etilmoqda.

Ko‘pchilikni qoniqtirmaydigan chalkashlik yuzaga kelmoqda. Ammo tizim hech bo‘lmaganda bir joyda to‘xtab qolmagani juda yaxshi. Muammolarsiz iloj yo‘q, energetika boshi berk ko‘chaga kirib qoldi, ortga qaytishga va to‘g‘ri yo‘lni topishga harakat qilmoqda. Bu qiyin va uzoq davom etadigan jarayon, ayniqsa 30 yillik parchalanishdan keyin. Muammolar haqida jim turmang va o‘z takliflaringizni bildiring, faqat shu yo‘l bilan adekvat va ish tizimiga erishish mumkin.