31 Mart 2024, 22:57 •Eksklyuziv

«Кўрмайдиган кўз»: Тошкентдаги «Хавфсиз шаҳар» видеокузатув лойиҳасига нима бўлди?

NOVA24.uz таҳририяти ушбу ташаббус кимдан ва нима учун чиққани, энг муҳими лойиҳа тақдири нима бўлганини аниқлади.

Видеокузатув камералари азалдан кундалик ҳаётнинг бир қисми бўлиб келган: улар жамоат транспортида, дўконларда, давлат идораларида, ресторанларда ва одамлар гавжум жойларда фуқароларни кузатиб боради. NOVA24 муҳаррирлари нима учун видеокузатув тизими ҳовлилар ва турар-жой биноларида кенг қўлланилмаслигини аниқлашга қарор қилди.

Ўзбекистон кўпинча дунёдаги энг хавфсиз давлатлардан бири сифатида тан олинса-да, ўғрилик ёки можаролар эҳтимоли ҳеч қачон нолга тенг бўлмайди. Тўлиқ кузатув тизими одамларни жиноятлардан ҳимоя қила олмайди, лекин бу, албатта, ҳуқуқбузарликларни ҳал қилишда ёрдам бериши мумкин, шунингдек, потенциал жиноятчиларни жазонинг муқаррарлиги ҳақида яна бир бор ўйлашга ва аҳмоқона ишларни қилиш ҳақидаги фикрларини ўзгартиришга мажбур қилади.

Шу мақсадда 2017 йилда Тошкентда «Хавфсиз шаҳар» лойиҳасини амалга ошириш ташаббуси илгари сурилди. 2020 йилга бориб тизим тўлиқ ишга туширилиши, носозликлар тузатилиб, лойиҳа Ўзбекистоннинг бошқа йирик шаҳарларига татбиқ этилиши керак эди.

Камералар 24/7 режимда ишлайди, видео маълумотлар 30 кун давомида сақланади. Ички ишлар вазирлиги лойиҳа тўлиқ амалга оширилгач, жиноятчилик юқори бўлган ҳудудларда жиноятлар 30-40 фоизга камайиши, жиноятларнинг фош этилиши эса 40-50 фоизга ошишини маълум қилганди.

Аслида, ҳеч қачон бундай натижага эришилмаган. Ҳар доимгидек лойиҳанинг бошланиши, давоми бор, лекин охири кўринмаяпти. Мутасаддилар ҳали ҳануз тегишли ишларни амалга оширмоқда ёки ўзларини шундай кўрсатмоқда.

Лойиҳани амалга ошириш учун Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги хитойлик ҳамкорлар Costar Group компанияси, CITIC Guoan корпорацияси (Гоань) ва таниқли Huawei компаниялари билан 300 миллион долларлик шартнома имзолаган.

Вазирлик ва бу уч компания устав капитали 2 миллион доллар бўлган Ўзбекистон-Хитой қўшма корхонасини тузиши керак эди. Мазкур корхонада Ўзбекистоннинг давлат улуши 58 фоизни ташкил этиши белгиланган. Бундан ташқари, хитойлик инвесторлар қайд этилган қоидабузарликлар учун жарима миқдорининг 50 фоизини олади. Лойиҳанинг мазмун-моҳияти ва техник таъминоти учун жавобгарлик Ички ишлар вазирлиги ҳузуридаги янги ташкил этилган «Хавфсиз шаҳар тизимини ривожлантириш маркази» зиммасига юклатилган.

Лойиҳа бошланганига 7 йил бўлди ва марказ фаолияти ҳақида ҳеч қандай янгилик йўқ, ташкилот раҳбари лавозими ҳамон бўш қолмоқда. Умуман олганда, турар-жойларда режалаштирилган видеокузатув камераларини ўрнатиш ҳақида маълумот топиш деярли мумкин эмас.

2023 йилда камералар туфайли Тошкентда кўча ўртасида ёки кириш жойларида қизларга ҳужум қилган бир неча маняк тезда қўлга олинди. Лекин, катта эҳтимол билан, видеокузатувни маҳаллий аҳолининг ўзлари ўрнатган. Камераларни фуқароларнинг ўзи ўрнатиши ҳам алоҳида масала.

«Хавфсиз шаҳар» тизими учун 2020 йил ноябрь ойида Ситуацион-таҳлилий марказ қурилиши учун Тошкент ҳокимлиги тендер эълон қилмасдан 100 миллиард сўм ажратган. 2022 йил 3 май куни Шавкат Мирзиёев марказни кўздан кечириш чоғида одамлар ўзини хавфсиз ҳис қилиши учун жиноятчиликка барҳам бериш муҳимлигини таъкидлаганди.

Замонавий бино 18 та сервер билан жиҳозланган бўлиб, марказ камералар, «102» тизими, интернет ва бошқа манбалардан келаётган маълумотларни автоматик тарзда йиғади ва қайта ишлайди.

Шу билан бирга, ягона марказ яратилгунга қадар ўрнатилган серверлар ва маълумотлар марказлари қаерга кетгани сирлигича қолмоқда.

Шунингдек, уй-жой мулкдорлари томонидан маҳаллалар ва аҳоли турар жойларига видеокузатув ўрнатиш ишлари олиб борилди. Тошкент ҳокимлиги бундай ташаббусни 2015 йил декабрь ойидаёқ илгари сурган эди. Кўп қаватли уйлар яқинида ва аҳоли илтимосига кўра кириш жойларида камида иккита камера ўрнатиш таклиф этилди. Буларнинг барчаси бюджет ҳисобидан ёки хусусий уй-жой қурилиш кооперативларига банкларнинг имтиёзли кредитлари ҳисобидан тўланган пуллар аҳоли томонидан бўлиб-бўлиб тўланган.

Дастлабки режага кўра, маҳалла нозирлари иш хоналарида видеокузатув тизимини назорат қилиш пунктлари ташкил этилган. Ҳатто лойиҳани Уй-жой мулкдорлари ширкати билан «Хавфсиз шаҳар»га улаш режалаштирилган эди, аммо турар-жой бинолари бошқарув компаниялари тасарруфига ўтказилгач, бу ташаббус барҳам топди. Аммо у ҳудудларга кўчиб ўтишга муваффақ бўлди. Самарқандда эса дарҳол нохуш ҳолат юзага келди, у ерда оммавий равишда сифатсиз камералар ўрнатилгани сабабли аппаратлар дарҳол бузилиб кетди.

Шаҳар ҳокимиятининг 1200 та кўп қаватли уйларга камералар ўрнатиш ҳақидаги буйруғи қоғозда бажарилган, бироқ аслида бу катта харажат эвазига классик «фирибгарлик» бўлиб чиқди. «Хавфсиз шаҳар» доирасида Тошкентда 16 мингдан ортиқ видеокамера ўрнатиш режалаштирилган эди. Таъкидлаш жоизки, пойтахтда 11 мингдан ортиқ кўп қаватли уй ва 5 мингга яқин кўчалар, боши берк кўча ва йўлаклар мавжуд.

NOVA24 сўровига Ички ишлар вазирлиги шаҳарда бор-йўғи 7 минг камера ўрнатилгани ҳақида жавоб берди. Бундан ташқари, улар асосан одамлар гавжум жойларда, муҳим инфратузилма яқинида, йўллар ва кўприклар яқинида жойлаштирилган.

Биз камералар ўрнатилиш режасини текширишга умид қилдик ва уларнинг жойлашуви кўрсатилган шаҳар харитасини сўрадик. Бизга харита борлигини айтишди, унда Тошкентдаги барча камераларнинг жойлашуви кўрсатилган ва ҳатто уларнинг ҳолатини кузатишимиз мумкин эди. Ва тамом. Хаританинг ўзини кўриш имкони бўлмади, шунинг учун фақат сўзга ишониш керак бўлади.

«Хавфсиз шаҳар» тизимларини ривожлантириш маркази лойиҳа билан нафақат Тошкентда, балки Самарқанд, Термиз, Хива, Чирчиқ ва Қўқонда ҳам шуғулланади. «Хавфсиз туризм» лойиҳаси Тошкент вилоятининг Чорвоқ, Паркент ва Бўстонлиқ туманларида ҳам амалга оширилмоқда. Лойиҳаларни амалга ошириш учун қанча вақт кетиши номаълум.

Камераларни ўрнатиш масаласига қайтадиган бўлсак, шуни таъкидлаш мумкинки, аҳоли ўз кириш жойини ёки уй яқинидаги ҳудудни ҳимоя қилиши мумкин. ИИББ NOVA24ʼга ҳеч қандай рухсатномасиз, камерани эркин ўрнатиш мумкинлигини айтди. Ички ишлар вазирлигининг таъкидлашича, бунинг учун «Кўп қаватли уйларни бошқариш тўғрисида»ги қонунга мувофиқ, шу уйда яшовчи фуқаролар билан келишиш зарур.

Хулоса қилиб айтганда, лойиҳа учун пул ажратилган, аммо режа барбод бўлган. Тошкентда камераларнинг ярми ҳам ўрнатилмади. Балки келажакдаги гўзал Тошкент чинакам хавфсиз шаҳар бўлиб қолар.

Мақолани Даниил Листвин тайёрлади.